Nederland van Russisch gas af: hoe dan?

Begin deze maand publiceerde TNO (Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek) een whitepaper over de Nederlandse onafhankelijkheid van Russisch gas. TNO biedt enkele opties voor hoe we als Nederland onafhankelijk kunnen worden van Russisch gas. Ook de gebouwde omgeving speelt een belangrijke rol in de onafhankelijkheid van Russisch gas. We leggen je uit hoe dat precies zit.

Circa 20% van het Nederlandse energieverbruik betreft Russisch gas. Dit is ongeveer 9 bcm: 9 miljard kubieke meters aan gas. De afhankelijkheid van Russisch gas kunnen we op grofweg twee manieren aanpakken:

1. Door aanpassingen in het gasaanbod; oftewel, hoe we gas via andere wegen kunnen aanvoeren;
2. Door aanpassingen in de vraag naar gas.

We focussen vandaag op het tweede punt en dan specifiek hoe we de vraag naar gas binnen de gebouwde omgeving kunnen aanpakken. Voor de gebouwde omgeving bestaan volgens TNO vier opties:

1. Lagere gasvraag (door gedragsverandering & hogere prijzen);
2. versnellen van isolatie en installatie van zonneboilers;
3. versnellen van installatie warmtepompen;
4. warmtelevering in de vorm van biomassa en/of geothermie.

1. Lagere gasvraag

Het streven bij een lagere gasvraag is dat de besparing op gas structureel ruim 5% per maand blijft. In de afgelopen maanden lag het gasverbruik in de gebouwde omgeving al ca. 15% lager dan vorige jaren. Deze afname is te danken aan de hogere gasprijzen, de aandacht voor import van Russisch gas en de overheidscampagne ‘Zet de knop om’. Het is daarom van belang dat de aandacht voor de huidige afhankelijkheid van Rusland in stand blijft en dat gasprijzen niet te laag worden.

Bij de besparing van gas moeten we wel de leefbaarheid in acht nemen. Er is daarom ook beleid nodig voor energiearme huishoudens. Energiearm houdt in dat de energiekwaliteit laag en dus niet erg duurzaam is. Het beleid is met name belangrijk voor huishoudens die door een laag inkomen niet op eigen kracht de energiekwaliteit kunnen opwaarderen. Daarnaast is het belangrijk om in dit soort huizen de isolatie aan te pakken, zodat het energieverbruik daalt.

De besparing van gas gaat gepaard met gedragsmaatregelen zoals de thermostaat een graad lager zetten en alleen leefruimtes verwarmen.

Struikelpunten lagere gasvraag

Er zitten wel enkele haken en ogen aan de lagere gasvraag. Zo zullen gedwongen besparingen bij groepen huishoudens met energiearmoede resulteren in eventuele negatieve sociale en gezondheidseffecten. De overheid zal dit waarschijnlijk willen compenseren. Een oplossing is dan het verbeteren van de energiekwaliteit van dit soort huishoudens, maar dit kost tijd en geld. Ook het compenseren van de hogere gasprijzen moeten we tegen de besparingen afwegen.

Daarnaast draagt niet ieder huishouden vrijwillig bij aan een lager gasverbruik door middel van energiebesparingsmaatregelen. Hier komt bij dat er campagnes nodig zijn voor structurele besparing, door bijvoorbeeld te adverteren om de thermostaat ‘s winters een graad lager te zetten.

2. Versnellen van isolatie en de installatie van zonneboilers

Door woningen te verduurzamen kan de gasvraag ook omlaag worden gebracht. Dit kan bijvoorbeeld door woningen goed te isoleren en zonneboilers aan te brengen. Door bovenop de huidige woningen die we isoleren nog maximaal 300.000 woningen per jaar extra te isoleren, kunnen we elk jaar 0,05 bcm, extra besparen. Vervolgens kan het plaatsen van zonneboilers in 300.000 woningen extra per jaar ca. 0,15 bcm gas per jaar besparen. Opschaling van zonneboilers en vraagstimulatie helpen dit aantal te bereiken. De maatregelen samen besparen dus maximaal 0,2 bcm per jaar.

Om deze besparing te kunnen bereiken is extra capaciteit bij bedrijven nodig voor het isoleren van woningen. Deze capaciteit is er momenteel niet, maar kan vrijgemaakt worden bij andere installatieactiviteiten. Er is daarnaast te weinig personeel in de installatie, dus dit vereist ingrijpen van de overheid waarbij prioriteit wordt gegeven aan isoleren. Optie B is de ontwikkeling van doe-het-zelf isolatiepakketten en zonneboilers.

Struikelpunten versnellen isolatie en zonneboilers

De ingreep die de overheid in de arbeidsmarkt zal moeten doen is alleen haalbaar voor op kortere termijn en dus voor een gelimiteerd aantal woningen. Na die tijd zijn andere maatregelen nodig om het personeelstekort te verhelpen.

De sectoren waar tijdelijk personeel voor isolatie en installatie van zonneboilers vandaan wordt gehaald zullen gecompenseerd moeten worden.

Voordeel is wel dat het prioriteren van energiearme huishoudens resulteert in een lager gasverbruik en minder compensatie voor energiearmoede.

3. Versnellen van installatie warmtepompen

Het vervangen van cv-ketels door (hybride) warmtepompen resulteert in een lager gasverbruik. Als we een derde van de cv-ketels door hybride warmtepompen vervangen en een derde door elektrische warmtepompen vervangen, bespaart dit ca. 0,25 bcm per jaar extra. Wat het verschil tussen die warmtepompen is lees je hier.

Struikelpunten warmtepomp

Er is een tekort aan personeel en materiaal voor de installatie van warmtepompen. Waar dit gebrek aan materiaal en installatiepersoneel voor warmtepompen vandaan komt lees je hier.

Daarnaast zal een snellere omschakeling leiden tot weerstand bij bewoners en de installatiebranche. Ook moet er betere normering komen voor warmtepompen om de ontwikkeling van warmtepompen te versnellen.

4. Warmtelevering biomassa en/of geothermie

Het gebruiken van biomassa in plaats van gas in bestaande warmtenetten kan leiden tot ca. 0,2 bcm besparing op aardgas over een of twee jaar. Het ontwikkelen van nieuwe geothermie-projecten kan na afronding over vijf jaar ca. 0,2 bcm gas per jaar besparen.

Struikelpunten warmtelevering biomassa/geothermie

Er is momenteel geen subsidie meer beschikbaar voor projecten voor warmteproductie door middel van houtige biomassa. De kans op ontwikkeling van nieuwe projecten is dus klein. Het goede nieuws is dat er wel genoeg gecertificeerde biomassa beschikbaar is.

Daarnaast lopen er al verschillende projecten voor warmtenetten die veel tijd in beslag nemen. Vergunningen, aanleg en burgerparticipatie zijn allemaal tijdrovend. Daarentegen zijn warmtenetten en geothermie op lange termijn wel een veelbelovende optie om aardgasverbruik in Nederland te verminderen.

Conclusie

Een combinatie van bovenstaande maatregelen kan in de gebouwde omgeving leiden tot minder afhankelijkheid van Russisch gas. Elke maatregel heeft zo zijn voor- en nadelen, maar door middel van aangescherpt beleid, technologische ontwikkelingen en burgerparticipatie zijn de maatregelen niet geheel onrealistisch.